Αφιέρωμα στην επέτειο για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922 – 2022)

Μέσα από εκπομπές, ντοκιμαντέρ και τηλεταινίες από το αρχείο της ΕΡΤ, καθώς και με ελληνικές ταινίες και τη συναυλία-αφιέρωμα των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ, παραγωγής 2022, η ΕΡΤ2 θυμάται και τιμά τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

ΤΕΤΑΡΤΗ 14/9/2022, στις 20:00

ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ: «Οι προσφυγικοί συνοικισμοί»

Η παραγκούπολη στο Δουργούτι –μετέπειτα Νέο Κόσμο– και ο λεγόμενος Ασύρματος ή Ατταλιώτικα στη δυτική πλαγιά του λόφου του Φιλοπάππου, είναι δύο από τους γνωστότερους συνοικισμούς της Αθήνας που δεν υπάρχουν πια. Προσφυγικοί οικισμοί της φτώχειας και των τραγικών συνθηκών διαβίωσης που έμειναν στη συλλογική θύμηση όλων χάρη κυρίως στον κινηματογραφικό φακό του παλιού ελληνικού σινεμά.

Βεβαίως δεν ήταν οι μόνοι. Πώς θα μπορούσαν άλλωστε, όταν με τη Μικρασιατική Καταστροφή στη χώρα φτάνουν περίπου 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι (το 1/5 σχεδόν του τότε πληθυσμού της), με μεγάλο μέρος εξ αυτών να καταφεύγει στην Αθήνα και στον Πειραιά;

Δώδεκα (12) μεγάλοι και τριάντα τέσσερις (34) μικρότεροι συνοικισμοί δημιουργήθηκαν στην πόλη την περίοδο εκείνη, κάποιοι δε σε περιοχές που οι σημερινοί κάτοικοι της πρωτεύουσας δεν θα συνέδεαν ποτέ με τη δραματική έλευση των εκδιωγμένων Ελλήνων Μικρασιατών, όπως ο Συνοικισμός Πολυγώνου μπροστά από τη Σχολή Ευελπίδων.

Βύρωνας, Νέα Ιωνία, Καισαριανή, Κοκκινιά, «Κρεμμυδαρού», «Τσουβαλάδικα»… Συνοικίες και τοπωνύμια που θα γίνουν ένα με την αγωνία για στέγη πάμφτωχων προσφυγικών οικογενειών, αλλά και με το κοινωνικό ζήτημα που εγκαινιάζει στην Ελλάδα η έλευσή τους. Παραπήγματα και παράγκες που αρχικά έπρεπε να απέχουν από το κέντρο από 1 έως 4 χιλιόμετρα για να μη διαταραχθεί η ζωή των ντόπιων, παιδιά που μεγάλωναν σε χωμάτινα πατώματα στην αθέατη πλευρά της πόλης, στιγματισμός και προκατάληψη από τη μια, αλλά και πράξεις αλληλεγγύης, διαδικασίες ενσωμάτωσης και κρατικές προσπάθειες στήριξης και βελτίωσης των αποκαρδιωτικών συνθηκών, από την άλλη.

Το επεισόδιο του ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ – Ιστορίες της πόλης «Προσφυγικοί συνοικισμοί», σε σενάριο και σκηνοθεσία Μαρίνας Δανέζη, σεργιανάει τις προσφυγογειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά, πριν χαθούν οριστικά από την κοινή μας μνήμη, ακολουθώντας τα εναπομείναντα υλικά τους ίχνη, τις υποδείξεις ιστορικών και αρχιτεκτόνων που φωτίζουν το πλαίσιο της εποχής και τις πολύτιμες μαρτυρίες όσων ακόμη τις θυμούνται, τις έζησαν ή άκουσαν γι’ αυτές.

 

ΠΕΜΠΤΗ 15/9/2022, στις 19:00 & σε επανάληψη την ΚΥΡΙΑΚΗ 18/9, στις 07:00

ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΣΑ: «Κωνσταντίνος Πολίτης»

Με αφορμή την επέτειο της απελευθέρωσης της Σμύρνης, στις 2 Σεπτεμβρίου του 1919, ο Φρέντυ Γερμανός είχε προσκαλέσει στην εκπομπή του, τον συγγραφέα Κωνσταντίνο Πολίτη.

Ο άνθρωπος που έλαβε μέρος ως λοχίας στις μάχες στη Μικρά Ασία, διηγείται με συγκίνηση την εμπειρία που έζησε, περιγράφοντας συγκλονιστικά ντοκουμέντα, τα οποία καταγράφονται στο βιβλίο του «Μικρά Ασία», αφήνοντας τα δικά του ίχνη στο πέρασμα του χρόνου και της ιστορίας.

Μέσα από τις συγκλονιστικές μαρτυρίες του Κωνσταντίνου Πολίτη περιγράφεται ο πόθος για την απελευθέρωση του αλύτρωτου Ελληνισμού και η τραγική σφαγή της Σμύρνης.

Η εκπομπή πλαισιώνεται από πλούσιο αρχειακό υλικό από τις μάχες της Μικράς Ασίας.

ΠΕΜΠΤΗ 15/9/2022, στις 22:00

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

«1922»

Η πολυβραβευμένη ταινία του Νίκου Κούνδουρου, με μια πλειάδα σπουδαίων ηθοποιών, ανάμεσά τους οι Αντιγόνη Αμανίτου, Νίκος Κάππιος, Βασίλης Λάγγος, Μπέττυ Βαλάσση, Βασίλης Κολοβός, αποτυπώνει μοναδικά τις δραματικές συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής, μέσα από τις ιστορίες τριών κεντρικών χαρακτήρων που δεν κατόρθωσαν να επιβιβασθούν στα πλοία για την Ελλάδα, αλλά σύρθηκαν στις άγονες πεδιάδες της Ανατολίας, για να υποκύψουν στην πείνα, στη δίψα και στο μαχαίρι του νικητή.

Το σενάριο της ταινίας βασίστηκε στο μυθιστόρημα-αυτοβιογραφία του Ηλία Βενέζη «Το νούμερο 31328».

 

ΚΥΡΙΑΚΗ 18/9/2022, στις 21:00

ΤΗΛΕΤΑΙΝΙΑ (Α’ κύκλος)

«Τα παιδιά της Νιόβης» 

Η δραματική-ιστορική σειρά, του Κώστα Κουτσομύτη, παραγωγής 2004-2005, που βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του ακαδημαϊκού Τάσου Αθανασιάδη, επιστρέφει στη μικρή οθόνη, με μορφή τηλεταινίας.

Το καλοκαίρι του 1917, η Ελλάδα παίρνει μέρος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων της Αντάντ. Πέντε χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 1922, οι Έλληνες της Μικράς Ασίας ξεριζώνονται από τις εστίες τους. Αυτή την πολυκύμαντη και πολυτάραχη περίοδο, που κατέληξε στη μεγαλύτερη εθνική καταστροφή του Ελληνισμού μέσα στον 20ό αιώνα, πραγματεύεται η φιλόδοξη τηλεοπτική παραγωγή σε ελεύθερη διασκευή του ομότιτλου μυθιστορήματος του ακαδημαϊκού Τάσου Αθανασιάδη. Η δράση αναπτύσσεται, κατά κύριο λόγο, σε μια ανεπτυγμένη και ευημερούσα κωμόπολη της περιφέρειας Αϊδινίου, το Σαλιχλί, γενέτειρα του συγγραφέα, με κεντρικά πρόσωπα τα μέλη της οικογένειας ενός αυτοδημιούργητου Έλληνα τραπεζίτη, στον περίγυρο του οποίου κινούνται σημαίνουσες προσωπικότητες της τοπικής κοινωνίας, Έλληνες και Τούρκοι.

Μέσα από τις επιμέρους ιστορίες των ανθρώπων αυτών, τους έρωτες, τα πάθη τους, τις ελπίδες, τις προσδοκίες και τα όνειρά τους, αλλά και τις εύλογες αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις τους, συγκροτείται και αναδεικνύεται η ιδιαίτερη καθημερινότητα της πόλης, όπου πρωτοστατούν συνήθειες, έθιμα, παραδόσεις, δεμένες με τα χρώματα και τους ήχους της Ανατολής. Ώσπου η καθημερινή ζωή αρχίζει να σημαδεύεται από την πορεία και την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων. Και τότε, η ανθρώπινη μοίρα καταλήγει έρμαιο της συγκυρίας… Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Γρηγόρης Βαλτινός, Άντζελα Γκερέκου, Άγγελος Αντωνόπουλος, Μαρία Τζομπανάκη και πολλοί άλλοι.

 

ΠΕΜΠΤΗ 22/9/2022, στις 19:00

«Μικρασιατική Καταστροφή»

Στο ντοκιμαντέρ παραγωγής 1982, σε σενάριο και σκηνοθεσία Πόπης Αλκουλή, η Διδώ Σωτηρίου μιλάει για τη μέρα που έφτασε στο λιμάνι του Πειραιά από τη Μικρά Ασία και την αγωνία της μέχρι να βρει τους γονείς της που ήρθαν αργότερα από εκείνη. Στην αφήγηση ο Γιώργος Γεωγλερής. Εμφανίζεται η Άννα Καλουτά.

 

ΠΕΜΠΤΗ 22/9/2022, στις 22:00

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

«Ρεμπέτικο»

Η εμβληματική και πολυβραβευμένη ταινία του Κώστα Φέρρη, παραγωγής 1983, περιγράφει την ιστορία μιας τραγουδίστριας του ρεμπέτικου από τη γέννησή της στη Σμύρνη το 1917 μέχρι τον θάνατό της στην Αθήνα του 1956.

Μέσω του «Ρεμπέτικου» ο Κώστας Φέρρης διασχίζει την προσφυγική Ελλάδα της Μικρασιατικής Καταστροφής και του Μεσοπολέμου, για να φθάσει μέχρι τη ναζιστική Κατοχή, τον Εμφύλιο και την Απελευθέρωση.

Έχοντας ως εφόδιο τη μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου και την ποίηση του Νίκου Γκάτσου, μέσα από τα βιώματα μιας ομάδας ξεριζωμένων μουσικών, αλλά και τις πολιτικές αναταράξεις που συγκλόνισαν τη νεότερη Ελλάδα, η ταινία πραγματεύεται τη ρεμπέτικη μνήμη ως δομικό στοιχείο της σύγχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Σωτηρία Λεονάρδου, ο Νίκος Καλογερόπουλος, ο Μιχάλης Μανιάτης, η Θέμις Μπαζάκα και πολλοί άλλοι ηθοποιοί, σε εξαιρετικές ερμηνείες.

 

ΚΥΡΙΑΚΗ 25/9/2022

ΤΗΛΕΤΑΙΝΙΑ (Β’ Κύκλος)

«Τα παιδιά της Νιόβης» 

Η συνέχεια της δραματικής-ιστορικής σειράς, σε μορφή τηλεταινίας, βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του ακαδημαϊκού Τάσου Αθανασιάδη, παραγωγής 2004-2005.

 

ΠΕΜΠΤΗ 29/9/2022, στις 19:00

ΣΑΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙ: «Φιλιώ Χαϊδεμένου» 

Το επεισόδιο της σειράς εκπομπών, που παρουσιάζει σημαντικές στιγμές, γεγονότα και ξεχωριστές ανθρώπινες ιστορίες, μέσα από την αφήγηση των πρωταγωνιστών τους, είναι αφιερωμένο στη Μικρασιάτισσα Φιλιώ Χαϊδεμένου.

Σαν παραμύθι… από την Ανατολή, η ζωή της Φιλιώς Χαϊδεμένου, της γυναίκας που αγωνίστηκε να διατηρήσει άσβεστη τη φλόγα του Μικρασιατικού Πολιτισμού. Στο ντοκιμαντέρ, η Φιλιώ Χαϊδεμένου αφηγείται με νοσταλγία τα όμορφα χρόνια της παιδικής και εφηβικής της ηλικίας στα Βούρλα. Διηγείται με κάθε λεπτομέρεια και συγκίνηση την υποδοχή που επεφύλαξαν οι Μικρασιάτες στον Ελληνικό Στρατό, που έφτασε στα Βούρλα, τον Μάιο του 1919. Οι συγκλονιστικές διηγήσεις της από τη Μικρασιατική Καταστροφή αποκαλύπτουν το μέγεθος της καταστροφής, την αγριότητα των Τούρκων, τα βάσανα και τον πόνο των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Η Φιλιώ Χαϊδεμένου περιγράφει τη ζωή της στην Ελλάδα, τους αγώνες της για τη δημιουργία μνημείου προς τιμή εκείνων που χάθηκαν στην Καταστροφή, και την επιστροφή της στα Βούρλα. Τα λόγια της, που βγαίνουν από τα βάθη της ψυχής της, συγκλονίζουν και αγγίζουν την ψυχή κάθε Έλληνα και το παραμύθι της γίνεται η προσωπική ιστορία κάθε πρόσφυγα, που έχει διωχθεί από την πατρίδα του.

ΠΕΜΠΤΗ 29/9/2022, στις 22:00

ΜΟΥΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

«Συμφωνικό ρεμπέτικο – Από τη Σμύρνη και την Πόλη στον Πειραιά»

Εκατό χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή και η Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ, υπό τη διεύθυνση του μαέστρου της Γιώργου Αραβίδη, συναντά τους πρόσφυγες συνθέτες του ρεμπέτικου, σε μια μουσική διαδρομή από την Πόλη και τα παράλια της Μικράς Ασίας στον Πειραιά, με ήχο συμφωνικό. Την προσαρμογή και την επεξεργασία έκανε ο μουσικολόγος και ενορχηστρωτής Γιάννης Μπελώνης. Μετά το 1922, οι πρόσφυγες οργανοπαίκτες της Σμύρνης, της Πόλης και των άλλων περιοχών της Ανατολής και του Πόντου, με τους ταμπουράδες, τα σαντουροβιόλια, τα μαντολίνα και τις λύρες τους εγκαταστάθηκαν μαζικά στον Πειραιά, φέρνοντας μαζί τους τις μελωδίες, τους χορούς τους και την κουλτούρα τους. Συνάντησαν τους περιθωριακούς τότε ρεμπέτες του λιμανιού, αναμιγνύοντας δημιουργικά τον ήχο τους σε μια νέα μουσική που άλλαξε τον λαϊκό πολιτισμό της χώρας μας. Το «Συμφωνικό ρεμπέτικο» είναι η πρώτη απόπειρα για συμφωνική επεξεργασία του ρεμπέτικου με πίστη στην παράδοση. Τα Κίτρινα Ποδήλατα, η Μπέττυ Χαρλαύτη και ο Σπύρος Κλείσσας δίνουν μια νέα πνοή με σεβασμό στις πρωτότυπες εκτελέσεις σε αγαπημένα τραγούδια των Τούντα, Γιοβάν Τσαούς, Νταλγκά, Περιστέρη, Παπάζογλου, Σκαρβέλη, Μπαγιαντέρα, Ρουμπάνη.

Επιμέλεια – ενορχήστρωση: Γιάννης Μπελώνης

Τραγουδούν: Κίτρινα Ποδήλατα, Μπέττυ Χαρλαύτη, Σπύρος Κλείσσας

Επιμέλεια – ενορχήστρωση: Γιάννης Μπελώνης Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής ΕΡΤ Μουσική Διεύθυνση: Γιώργος Αραβίδης

Ηχοληψία: Κώστας Γιαννακόπουλος, Διονύσης Λυμπέρης

Διεύθυνση Παραγωγής ΟΣΜ: Βασίλης Δραμουντάνης, Σωτηρία Σβόλη

Διεύθυνση Παραγωγής Τηλεοπτικού Συνεργείου: Νίνα Ντόβα

Διεύθυνση Φωτογραφίας: Κώστας Μπλουγουράς

Σκηνοθεσία: Κώστας Μυλωνάς